Son yıllarda özellikle doğaya verdiği zararlar ile kamuoyunda tartışma konusu olan ve vatandaşların protesto gösterileri ile gündemden düşmeyen HES’ler ( Hidroelektrik Santrali) yerini GES’lere (Güneş Enerji Sistemleri) bırakıyor.
RÖPORTAJ: CİHAT İNCESU-PUSULA GAZETESİ- ÖZEL
Dünyada elde edilebilecek en büyük enerji kaynağı güneş enerjisidir. Bir yılda yeryüzüne gelen güneş enerjisi miktarı dünyada bilinen kömür rezervlerinin 50 katı, toplam petrol rezervlerinin ise 800 katıdır. Öte yandan yeryüzünde fosil, nükleer ve hidroelektrik tesislerinin bir yılda üreteceği enerjiden 15 bin kat fazladır.
Ülkemiz coğrafi konumu itibari ile güneş enerjisi potansiyeli açısından oldukça şanslıdır. Yapılan istatistikî çalışmalara göre ülkemizin yıllık ortalama güneş alma süresi 2640 saat, günlük ise 7,2 saattir. Ortalama toplam ışınım şiddeti 1311 kWh/m2-yıl dır. Bu rakamları Almanya ile kıyaslarsak ortalama ışınım şiddeti bizden çok altlarda (900 kWh/m2-yıl) olmasına rağmen Almanya uzun yıllardır elektrik enerji ihtiyacının büyük bir kısmını güneş enerjisinden sağlamaktadır. Bizim ülkemizde ise güneş Almanya’dan çok daha fazla olmasına rağmen güneşten üretilen enerji toplam elektrik tüketimimizin yalnızca %1’inden bile daha azdır. Ancak son yıllarda yapılan yasal düzenlemeler ile ülkemizde ki bu potansiyel hızlı bir şekilde değerlendirilebilmektedir.
İşte bu potansiyeli Erzurum’da ilk kez değerlendiren ve hayata geçiren Organize Sanayi Bölgesi Başkanı ve uzun yıllardır elektrik sektöründe faaliyet gösteren iş adamı Zafer Ergüney’e konuk olduk. Şehrimiz için çok önemli olan projeyi ilk kez hayatiyete geçiren ve 25.001 proje numarası ile tarihe geçen Zafer Bey, GES’i ( Güneş Enerji Sistemleri) Pusula’ya anlattı.
Zafer Bey bu işin hikâyesini anlatır mısınız, nereden aklınıza geldi güneşten elektrik üretmek?
Şimdi bazı dönemler bu HES’lerle ilgili mevzular konuşulurken ‘Su Akar Türk Bakar’ diye bir düşünce vardı. Bunu rahmetli Turgut Özal’da birkaç defa gündeme getirmişti. Ve onu HES’ler, barajlar yaparak güneşten elektrik üretmek için bu düşünceyi yıkmaya çalıştılar. Aynı sıkıntı şuanda güneş enerjisinde de var. Türkiye’nin güneşlenme oranı Almanya’dan çok çok fazla olmasına rağmen bugün Almanya’da elektrik üretiminin %33’ü güneşten elde edilmektedir. Türkiye’de ise bu üretim türü neredeyse %0 civarındadır. Daha yeni başlandı ve çok geç kalmış bir yatırım. Biz bunu duyunca Erzurum’da bu işin yapılıp yapılamayacağına dair bir araştırma yaptık ve gördüğümüz kadarıyla Erzurum’da güneşlenme oranı Türkiye ortalamasının üzerinde. Türkiye ortalaması 1600-1650 saat arasındayken Erzurum 1650-1700 saat arasında. Bu değerlere yakın ülkemizde Van ve Konya var. Erzurum’un karı, kışı, rüzgârı bu üretime engel olur mu düşüncesiyle gerekli müracaatlarımızı yaparak çatımızda 30 kw elektrik üretmeye karar verdik. Proje numaramız 25 001. Bu şekliyle projemiz Ankara’da onaylandı geldi. Bu şehrimizde onaylanan ilk proje.
Peki, başvuru için ne yapmak gerekiyor, siz neler yaptınız?
Ön izin için ilk önce TEDAŞ’a başvuru yapıyorsunuz, daha sonra projeyi Ankara’ya gönderiyorsunuz. Konuyla ilgili son çıkan yasayla projenin onay yetkisi 100 kw’a kadar üretimde Erzurum’da ki il temsilciliğine verildi. Tesisi proje onayının ardından kuruyorsunuz. Daha sonra TEDAŞ yetkilileri gelip kurduğunuz sisteme geçici kabul belgesi veriyor, bu belgeyi ARAS elektriğe veriyorsunuz. Üretime başladığınızda mevcut elektriğinizi kullanmak için sözleşme yaparak on yıl alım garantisi veriyorlar. Üretilen elektriği sisteme verdikten sonra çift taraflı sayaç konuluyor. Böylece üretilen ve tüketilen değerler yazılıyor. Ay sonunda tükettiğin enerjiyi mahsuplaşıyorlar, alacağın varsa tahsil ediyorsun borcun varsa ödüyorsun. Sistemin çalışma şekli böyle. Bunu devlet teşvik olsun diye 10 yıllık alım garantisi veriyor. Bu sistem kurulduktan 6-6.5 yıl sonra masraflarını amorti ediyor. Devletin verdiği 10 yıllık alım garantisini teşvik olarak görelim. Devlet özellikle küçük yatırımcıları 1 megavata kadar elektrik üretmek için teşvik etti. Devlet teşviki yaparken amacı % 60’ı ithalata dayalı elektik enerji üretimimizin önüne geçmekti. Şu anda tükettiğimiz elektriğin %60’ ithale dayalı. Devlet bunu düşürebilmek için özellikle alım garantisi vererek üreticileri güneşten elektrik üretmeye teşvik etmeye başladı. Bu teşviki devlet genişletiyor. Özellikle TKK tarım ve hayvan süt ve süt ürünleri üretimi yapılan yerlerin çatısına böyle bir sistemi koyduğunuz vakit devlet masrafların % 50’sini hibe olarak veriyor.
Sizin kurduğunuz sistemin kapasitesi ne kadar? Örneğin bu binanın elektrik tüketimin karşılıyor mu?
Kurduğumuz sistem altında iş yeri, dükkan olmaz ise konutların elektriğini karşılamaya yetiyor. Benim burada kurduğum sistemin kapasitesi 30 kw civarında. Dükkan hariç diğer büroların elektrik ihtiyacını karşılıyor. Sistem elektriği direk dairelere vermiyor, enterkonnekte veriyor komple. Örneğin yazın burada üç katı elektrik üretebiliyor, güneşin bol alındığı günlerde. Kışın güneşin olduğu zamanlar az olması sebebi ile üretimde düşme meydana gelir. Kışın güneş sabah 06.00 da doğar akşam 16.00 da batar. Yazın ise 04.00 da doğar akşam saat 21.00 a kadar batmaz. Ortalamasını aldığınızda 30 kw kapasiteli bir sistem 10 dairenin ihtiyacını karşılar.
Bu 30 kw’lık sistemin maliyeti ne kadar?
Bunun 90 bin lira gibi bir maliyeti var. Bu maliyetin kendini amorti etme oranı da altı yıldır. Altı yıl içinde geri dönüşümü sağlanmaktadır. Devlet bunu teşvik etmek için 10 yıl alım garantisi veriyor. Elektrik tüketim fiyatlar değişebiliyor ancak devlet 13,03 centte alım garantisi veriyor. Bu bir teşviktir özüne bakıldığında.
Sistemi hayatiyete geçiren ilk müteşebbissiniz. Erzurum’da sizden başka bu sistemi uygulayan var mı?
Özel firma olarak yok. Sadece Üniversitenin fizik bölümünün deneme maksatlı bir çalışması var. Onlarda daha yeni, izin müracaatında bulundular tesislerini yapma aşamasındalar. Sanırım bir ay içinde faaliyete geçirirler. Biz bu işi deneme amaçlı yaptık, asıl gayemiz Erzurum’daki iş adamlarının önünü açabilmek, gerekli bilgi birikimi aktarmak.
Bu sistem sadece konutlarda mı kullanılıyor yoksa fabrika gibi büyük işletmelerde kullanabiliyor mu?
30 kw enerji üretimi müracaatından sonra Erzurum’da soğuğun avantaja dönüştüğü, kışın avantaja dönüştüğünü görünce 2 megavat için bir bir iki ayrı firma olarak başvuruda bulunduk. Bunun limiti bir megavattır, bir megavatın üzeri olunca lisanslı üretim oluyor. Şu an biz lisanssız üretim yapıyoruz. Bir megavata kadar devlet lisanssız üretim yetkisi veriyor. Biz buradaki randımanı görünce iki firmamıza Hasankale yolunda iki arazi alarak 1 megavatlık enerji üretimi yapacakları proje hazırlayıp Ankara’ya gönderdik. ÇET raporu gibi ön izinlerini aldık. Kısmetse Nisan ayı sonunda oranın imalatına başlayacağız ve 2 megavatlık elektrik üretim tesisini Erzurum’da kuracağız. Ayrıca 5 megavatlık üretim yapacağımız arazi temin ettik. Onlar için her hangi bir izin müracaatımız yok. Hasankale’deki 2 megavatlık tesiste alacağımız verime göre müracaat yapacağız. Erzurum’da ham madde olan güneş sıkıntısı olmayacağı için, pazarlama sıkıntısı olmayacağı için yapılabilecek en iyi yatırımlardan biri. Herkese tavsiye ediyoruz. Biz bu işe girdik, denedik ve başarılı olduğunu gördük. Şu an tecrübeli bir ekibe sahibiz. Bu işe girecek olan işadamlarına her türlü desteği vermeye hazırız.
Genel anlamda düşünürsek projenin Erzurum ve ülkemiz açısından önemi nedir?
Tabi bu konuyu iki bağlamda değerlendirmek gerekir. Birincisi ülkemiz açısından. Ülkemiz ciddi bir şekilde dış ticaret açığı vermekte. Bu açığın büyük kısmına enerji üretimi neden oluyor. Projeyle üreteceğimiz her bir kilovat enerji cari açığımızı kapatacak. Devlet’te bunun farkına vardı ve şuan yasal zeminini hazırlamakla beraber teşvikler hazırlayacağı kanaatindeyim. Erzurum açısından baktığımızda soğuk Erzurum için büyük bir külfetti. Enerji üretimiyle bu külfet bir nimete dönüşecek. Soğuk bölgelerde panellerin soğutulma maliyeti daha az olacağı için bu bölgelerde ki elektrik verimliliği sıcak bölgelerden daha iyi olacak. Bu işin yapılması için ortalama sıcaklık 25 derece olmalı. Erzurum bu iş için bu yüzden çok uygun. Erzurum bu iş için biçilmiş kaftan. Şehrimizde enerji üretimi çok daha fazla yaygınlaşabilir. İşadamlarımız enerji maliyetlerini çok büyük oranda düşürürken ülke ekonomisine katkıda da bulunabilirler.
Bölgemizde bu sistemi uygulayan başka il var mı?
Ağırlıklı olarak Van’da yapılıyor. Malatya ve Elazığ’da da uygulanıyor. O bölgelerde kamu kuruluşları ön plana çıkmış. Erzurum’da KUDAKA kendi çatısına kurmak için müracaatta bulundu daha sonra bazı sıkıntılar çıktı. Biz devlet kuruluşlarını beklemeden ayırdığımız bütçeyle yapmaya başladık. Bu safhada valiliğin ve belediyelerin destekleri oldu. TEDAŞ ve ARAS elektrik bize yardımcı oldu.
HES projeleriyle karşılaştırmasını yapabilir misiniz?
HES’lerle karşılaştırması yapılamaz bile. HES’lerde ki su oranının azalmasıyla beraber bizim enerjide dışa bağlılığımız %60’a çıktı. HES’lerin geri dönüşü yoktur. HES’leri yaptığınızda doğaya büyük zarar veriyor ve bu zararın geri dönüşü yok. Güneş enerji sisteminin doğaya herhangi bir zararı yok. Sistemin başka bir avantajı da kullanılmayan çorak arazilere kurulabilmesi, oraları değerlendirebilirsiniz.
Üretilen elektriğin takibini nasıl yapıyorsunuz?
Ne kadar elektrik ürettiğimizi günlük takip ediyoruz. Diyelim ki 30 derece meyilli çatı olunca Erzurum’un güneş alma saati Ocak ayında 1.40, 1.50. Biz Aralık ve Ocak aylarında verilen akademik verilerin %15-20’si üzerinde enerji ürettik. Tek bilinmesi gereken şey bu sistemi yapan kişiler 6 – 6.5 yıl TEDAŞ’a elektrik parası öder gibi para ödeyecekler. 6 yıl sonra elektriklerini bedavaya getirirler. Burada en önemli husus çatıların cephesinin güneye bakması ve meyilli olması. Etrafta kapalı yer olmayacak, güneşin alabileceği konumda olacak. Panel sayısı iş büyüklüğüne göre değişir.
Bu sistem çok katlı sitelerde uygulanabilir mi?
Tabi ki uygulanır ancak sitelerde daire sayısı fazla olduğu için panel sayılarının da artırılması gerekir. Bunu için çatıların müsait olması lazım. Çok katlı binalarda panellerin yerleştirilebileceği arazi varsa hiçbir sorun yaşanmaz. Bizim bu sistemi gören bazı inşaat firmaları şimdiden proje üretmeye başladılar bile. Örneğin yapacakları binalarda güneş enerji sistemini inşaat esnasında kurabilir ve maliyetini satışlara yansıtabilirler. Bu durum ev alanlar için tercihlerinde önemli bir avantaj sağlayacaktır.
Sistemin uygulanabileceği başka alanlar var mı?
Enerjinin ihtiyaç duyulduğu hemen her alanda bu sistem uygulanabilir. Yalnızca konut veya iş yeri değil daha küçük alanlarda da uygulanması mümkün. Örneğin kırsal kesimde meralarda elektriğin olmadığı yerlerde süt sağma makinelerinin kullanımında veya doğada kamp yaparken televizyon, bilgisayar kullanmak için daha küçük cihazlar var. Bizler uzun zamandır elektrik sektörünün içindeyiz. Yaklaşık 30 yıldır bu sektörde faaliyet göstermekteyiz. Projelerimiz arasında bunlar da var. Kapasiteye göre değişen ebatlarda enerji üreten cihazlar var. Şirket olarak bu cihazları da şehrimize kazandıracağız. Kamp yapmaya veya pikniğe giderken elektrik sıkıntısı çekmeyeceksiniz. Veya süt üreticileri meralarda, mezralar da sütlerini buzdolabında saklayabilecekler, sütlerini elektrikli cihazlar kullanarak sağabilecekler.
Zafer Ergüney’in güneş enerjisinden elektrik üreten sistemi Erzurum’da ilk kez uygulamaya sokması beni oldukça heyecanlandırdı. Avrupa da yaygın olan bu sistem umarım ülkemizde de kısa zamanda kullanılır ve yayılır. Dünya’da yaşanan savaşların, gerginliklerin ve anlaşmazlıkların tamamının altında enerji olduğunu düşünürsek sistemin ne kadar gereksimli olduğunu ve önemini kavrayabiliriz. Yaklaşık bir yıldır bu işe kafa yoran, emek sarf eden ve yurtdışında araştırma yaparak şehrimize kazandıran Zafer Bey’i yürekten tebrik ediyorum.

AFGANLILAR ERZURUMLU GENCİ BIÇAKLADI