Erzurum/zirve2000 Türkiye’de tezi çöpe atılan Erzurumlu bilim insanı Doç. Dr. Neva Çiftçioğlu Banes, canlılarda kireçlenmeye neden olan nanobakterileri keşfederek NASA’da görev yapan Türkler arasına ismini yazdırmayı başardı. Nobel Tıp Ödülü’ne aday gösterilen ilk Türk kadın olan Çiftçioğlu, ülkesinde çalışmalarına değer verilmemesine rağmen Amerikan vatandaşlığı teklifini de reddetti.

Türkiye’de tezi çöpe atılarak doçentliğini dahi alamayan Erzurumlu Doç. Dr. Neva Çiftçioğlu Banes, Finlandiya’da akademik unvan alan ilk yabancı olarak tarihe geçti. Çalışmaları ile Nobel Tıp Ödülüne aday gösterilen Türk olarak Dadaşların göğsünü kabartan Banes’in tek özlemi ise ülkesi oldu. En büyük arzusunun Türkiye’de çalışmak olduğunu ifade eden Banes, hak ettiği değeri göremeyince çalışmalarını yıllarca yurtdışında yürütmek zorunda kaldı. Erzurumlu bilim insanı, halen NASA’da, bilim danışmanı olarak görev yapıyor.

Tezi Türkiye’de çöpe atıldı

Neva Çiftçioğlu Banes, 1985 yılında Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü’nden mezun oldu. Aynı yıl Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Mikrobiyoloji Anabilim Dalında yüksek lisans ve doktora derecelerini tamamladı. Banes, Ankara Tıp Fakültesinde asistanken ‘astım hastalığı’ üzerine hazırladığı bilimsel çalışmayı hocalarına sunduğunda, o zamanki bölüm başkanı “Bu tez çöpe atılır!…” diyerek, hastaların gözü önünde kapağını dahi açmadan çalışmayı çöpe attı.

Birkaç yıl sonra hocasının çöpe attığı tezi yeniden derlenip tıp dünyasının en büyük bilimsel dergisinde yayımlatan Neva Çiftçioğlu Banes, Ankara Üniversitesi’nden alamadığı doçentliği, Avrupa’nın Japonya’sı sayılan Finlandiya’daki Kuopio Üniversitesi Biyoteknoloji Bölümü’nden aldı.

Finlandiya’da tarihe geçti

Neva Çiftçioğlu Banes, Finlandiya’da doçentliğin yabancı uyruklu bir insana verilmesiyle bir ilke imza atarak tarihe geçti. Çalışması ile dünya çapında bir başarıya imza atan Banes, Dr. Olavi Kajander ile vücutta kireçlenmelere neden olan “nanobakteri” adını verdikleri yeni bir mikro-organizmayı izole etmeyi başardı ve “nanobakteri”lerin kireçlenme içeren hastalıkların başlamasında tetikçi faktör olduğunu tespit etti. Bu keşif ile Finlandiya Tıp Bilim ödülünü aldı. Bu sayede dünyanın pek çok üniversitesinden davetler alarak bilimsel çalışmalara katıldı.

1996 yılında Amerikalılar aynı bakteriyi Mars gezegeninde de bulunca NASA, çalışmaları yapan Banes ve Kajander’e davet göndererek ikiliyi Nasa Astrobiology Instute’ye çağırdı. Finlandiya’da onun Türk uyruklu olduğu bilinmediği için gazeteler ondan “NASA’ya giden Fin bilim insanı” diye söz etti.

Nobel Tıp Ödülü’ne aday gösterildi

2024’ÜN KAYBEDENLERİ

Neva Çiftçioğlu Banes, Finlandiya`da doktora sonrası çalışmalarıyla, Nobel Tıp Ödülü’ne aday gösterildi. Aynı yıl İskandinav Ülkeleri Bilim Ödülü, En Başarılı Bilim Yayını Ödülü ve 2006`da NASA`dan Olağanüstü Bilim Adamı Ödülünü aldı. Birçok ülkede, üniversitelerde konuk olarak ders veren Banes, halen NASA’ da, bilim danışmanı olarak görev yapmakta.

Dışkı tahlili yaptırmışlar

Bir dönem Türkiye’ye gelerek burada iş bulmakta zorlandığını anlatan Neva Çiftçioğlu Banes, “Vatan hasreti artık dayanılmaz boyutlara ulaştığı için bir dönem Türkiye’ye dönüp Başkent Üniversitesi’nde çalışmaya başladım. Ancak Finlandiya’daki bütün çalışmalarımı bırakıp benden mikrobiyoloji kliniğinde dışkı tahlili yapmamı istediler. Bu işi 9 ay boyunca yaptım. Sonunda Finlandiya’daki Hocam “Orada ziyan oluyorsun” diye isyan etti ve Türkiye’ye beni almaya geldi” dedi.

ABD Pasaportunu reddetti

Amerika’daki çalışmaları sırasında kendisini defalarca Amerikan vatandaşlığına davet etmelerine rağmen her seferinde teklifi reddeden Banes, “Ben milliyetçi olduğumu bilmezdim, ama dışarıda kalınca insan ülkesinde kızdığı şeyleri bile özler hale geliyor… Şaşırıyorlar Amerikalılar, ‘Sana hiç kimse sahip çıkmıyor, sen neden Türk olmakta ısrar ediyorsun? diye soruyorlar. Bana yurt dışında Everest’in tepesine bayrak diken kadın gözüyle bakıyorlar ama bugüne kadar hiçbir Türk yetkilisinden tebrik almadım. Sadece bir kişi, nasıl oldu bilmiyorum, İskandinav Tıp Ödülünü kazandığım zaman, Ziraat Bankası eski Genel Müdürü bir tebrik kartı gönderdi, halâ saklarım” ifadelerini kullandı.

Nesrin DEMİR